In de maand mei staat de familiegeschiedenis gerelateerd aan WWII centraal. Genealogen in Nederland stuiten niet zelden op een kind van de bezetter of bevrijder tijdens hun stamboomonderzoek. Vrouwen die een kind kregen van de bezetter in de oorlog, of juist van de bevrijders in 1945 stonden vaak met dilemma’s. Hieronder volgen tips waar de kinderen en kleinkinderen terecht kunnen, die op zoek zijn naar hun vader of grootvader.
Kinderen van de bezetter
Vrouwen die in of vlak na de oorlog ongehuwd een kind kregen van de bezetter, of juist van de bevrijders, liepen daar meestal niet mee te koop. Er was in beide gevallen alle reden om te zwijgen over de mogelijke vader van hun kind. Ongehuwde moeders werden gezien als ‘slecht’, een stigma dat ook hun kinderen trof.
Tijdens de oorlogsjaren steeg het aantal ongehuwde moeders in ons land. Een groot deel van deze stijging betrof vrouwen die een kind van een Duitse man kreeg, of van een sympathisant met de Duitsers. Tijdens de oorlog werden deze kinderen met hun moeder geregistreerd en werd ook de naam van de vader vermeld. De moeders kregen een uitkering. Vooral deze vrouwen hadden het na de bevrijding moeilijk. Niet alleen viel de bescherming weg van de partner en werden deze vrouwen met de nek aangekeken door hun medeburgers, ook stopte de uitkering die zij op last van de bezetter gekregen hadden. Een nieuw huwelijk, of het onderbrengen van je kind bij anderen werd een veel gekozen oplossing. Over de vader werd niet meer gesproken. Voor de vrouwen zelf was deze manier van ‘oplossen’ een traumatische ervaring die hun hele leven doorwerkte. Kinderen die hierover met hun moeder in gesprek gaan krijgen mede hierdoor vaak geen antwoorden.
Wilt u toch meer weten, dan is behoedzaamheid belangrijk. De oorlog lijkt voor de generaties van erna ver weg, maar is voor diegenen die het meemaakten vaak nog steeds een open wond. Gesprekken hierover kunnen pijn, angst en schaamte oproepen.
Bronnen en aanknopingspunten
Veel nazaten gaan op zoek omdat zij geruchten hebben opgevangen. Wilde of kon uw moeder of grootmoeder er niet over praten, dan biedt informatie uit de omgeving waar uw moeder woonde of van familieleden vaak een aanknopingspunt.
Van Duitse vaders is niet veel gearchiveerd omdat de zich terugtrekkende Duitsers veel van de aanwezige dossiers vernietigd hebben. Het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR) is ondergebracht in het Nationaal Archief in Den Haag. Daar is vastgelegd welke Nederlanders na de oorlog zijn vervolgd voor collaboratie en oorlogsmisdaden. Vrouwen die in de oorlog een relatie hadden met een Duitser en na de oorlog met de rechtspleging te maken kregen, werden gezien als collaborateurs en staan hierin vermeld. Het archief is tot 2025 niet openbaar toegankelijk, maar u kunt inzage krijgen als u een schriftelijk verzoek indient. Verder heeft het NIOD, het Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies in Amsterdam ook een aantal dossiers over door Duitsers verwekte kinderen in bezit.
Via de Wegwijzer Voor De Oorlogsarchieven, te vinden op Oorlogsbronnen.nl, kunt u zoeken. Komt u niet verder, dan helpt de werkgroep ‘Herkenning’ met de zoektocht, via werkgroepherkenning.nl. Een andere mogelijkheid is het archief in Berlijn: Duitse militairen moesten het melden als ze een kind verwekten in bezet gebied. Zie hiervoor de link dd-wast.de.
Wil je meer weten over voorouders die in het leger hebben gediend, dan kunt u via deze link militaire gegevens raadplegen op MyHeritage. Militaire documenten geven vaak waardevolle informatie over de dienstplichtige zelf en vaak ook over het gezin.
Bevrijdingskinderen
Met de bevrijding in 1945 kwamen de geallieerden ons land binnen. Het was feest en er werden onwettige kinderen geboren, soms als de bevrijder alweer terug naar zijn eigen land was. Ook voor deze vrouwen die direct na de oorlog met een kind achterbleven, was het leven hard. Ze hadden geen recht op bijstand of een uitkering en er was woningnood. En de moraal speelde een grote rol.
Alleenstaande moeders uit die tijd hebben vaak trauma’s opgelopen en zwijgen over hun verleden. Soms bouwden ze een nieuw bestaan op met een andere man, of werden ze gesteund door hun omgeving. Maar het krijgen van een kind zonder echtgenoot bleef een schande. Een deel van de bevrijdingskinderen én een deel van de oorlogskinderen kwam uiteindelijk in weeshuizen terecht.
In Nederland was een Stichting Bevrijdingskinderen actief. In de jaren negentig werd ook in Canada een Veteranenvereniging actief, die op zoek ging naar kinderen van Canadese militairen in Nederland. Van de bevrijders leeft inmiddels vrijwel niemand meer, waardoor de lotgenoten-groepen zijn opgeheven.
Voor (klein)kinderen van een oorlogsveteranen of een Duitse militairen, wordt de mogelijkheid om familiegegevens te vinden steeds kleiner, omdat degenen die iets wisten over de betreffende ouders of grootouders vaak niet meer leven. DNA-onderzoek is dan vaak een relevante mogelijkheid die overblijft. Klik hier voor het verhaal van een Nederlandse MyHeritage gebruiker die na een jarenlange zoektocht door middel van een DNA-test ontdekte dat zijn vader een Franse WWII soldaat was.
De foto bovenaan toont de intocht van het Canadese 1e leger in de provincie Utrecht op 7 mei 1945 (bron: Nationaal Archief, CCO)
