Vroeger waren er (vaak strenge) vernoemingsregels voor ouders die hun kind een naam moesten geven.
Al vanaf de middeleeuwen was het een (later) katholiek gebruik, dat kinderen naar de vader of moeder van de ouders werden genoemd. Het werd vooral gedaan om hun voorouders door te laten leven in hun eigen kinderen.
Indien van toepassing, werden vrouwennamen veranderd naar een mannelijke vorm (Wilhelmina = Wilhelm) en andersom (Bernardus = Bernarda).
Vernoemingsregels voor een zoon
- 1e – naar de vader van de vader (zijn opa)
- 2e – naar de moeder van de vader (zijn oma)
- 3e – naar de oudste broer van de vader (zijn oom)*
- 4e – naar de oudste broer van de moeder (zijn oom)*
- 5e – naar de tweede broer van de vader (zijn oom)*
- 6e – naar de tweede broer van de moeder (zijn oom)*
- 7e – vaak Louis, naar de heilige koning Lodewijk IX (1215-1270, ook Ludovicus genoemd).
Vernoemingsregels voor een dochter
- 1e – naar de moeder van de moeder (haar oma)
- 2e – naar de vader van de moeder (haar oma)
- 3e – naar de oudste zus van de vader (haar tante)*
- 4e – naar de oudste zus van de moeder (haar tante)*
- 5e – naar de tweede zus van de vader (haar tante)*
- 6e – naar de tweede zus van de moeder (haar tante)*
- 7e – vaak Louise, naar de heilige koning Lodewijk IX (1215-1270, ook Ludovicus genoemd).*als die er niet was, dan vader, moeder of favoriet.
Voorrang en omdraaien
De familie van de zoon kreeg voorrang, bij dochters de familie van de moeder. Bij een vernoeming werd er vaak voorrang gegeven aan familieleden die waren overleden. Dit gold dan voor directe familieleden en bij aangetrouwde familie.
Het kwam ook voor (afhankelijk van de regio) dat om iemand te eren, de voornaam werd afgeleid van een achternaam (Carel Aeijelts is vernoemd naar Aeijelt Carels), waarbij in dit geval Aeijelts pas later de achternaam werd.
Maar wat als er alleen maar dochters werden geboren? Dan kreeg het vierde meisje de vrouwelijke variant van de voornaam van de grootvader van moederskant. Als hij Cornelis heette, werd de vierde dochter Cornelia genoemd. Idem voor alleen jongens, maar dan andersom.
Vernoemingsregels in Groningen
Sommige regio’s hanteerden iets andere vernoemingsregels. In Groningen werd de eerste zoon vernoemd naar de vader van de moeder als hij al was overleden. Anders naar de vader van de vader.
Vernoemingsregels in Drenthe
In Drenthe gaf men eerst de vier grootouders van het kind de beurt. Daarna volgende de overgrootouders (acht). Dus als het gezin bestond uit 12 kinderen, waren die naar twee volle generaties vernoemd.
Hoe zit dat met het zevende kind?
Het zevende kind was iets bijzonders. Daar werden goddelijke krachten aan toegeschreven. Dit kind werd niet alleen vernoemd naar Koning Louis(e), maar zou ook kwalen kunnen genezen. Het moest priester worden of het klooster in. De Ieren waren er zelfs van overtuigd dat een zevende kind helderziend zou zijn.
Broers of zussen met dezelfde voornaam
Wat vaak voorkomt is dat kinderen uit hetzelfde gezin dezelfde voornamen hebben. Dan mag je aannemen dat het oudste kind is overleden voordat zijn broer/zus werd geboren. Die voornamen werden namelijk weer hergebruikt. Check of dit van toepassing is, door de overlijdensakte van het eerste kind op te zoeken. Dit is namelijk vaak bij doodgeboren of zeer jong overleden baby’s.
Het kan ook zijn dat er weinig creativiteit was, of de voorouders van beide kanten toevallig dezelfde voornamen hadden. Dan kreeg het kind vaak een bijnaam als ‘de oude’, ‘de jonge’ toegevoegd.
Vernoeming bij overlijden
Als er een kind werd geboren uit een tweede huwelijk (door overlijden), dan werd deze vaak vernoemd naar de overleden partner. Dit was ook de regel als het kind werd geboren na het overlijden van de vader. Hiermee werd hij geëerd en kon verder ‘voortleven’ in zijn kind.
Vernoeming van een onwettig kind
Bij stamboomonderzoek zul je ongetwijfeld te maken krijgen met onwettige / onechte kinderen. De achternaam van het kind was dan sowieso van de moeder. Maar kan je de voornaam niet uit haar stamboom terugleiden, dan zou het zomaar de naam van de echte vader kunnen zijn. Als het kind later erkend wordt (b.v. tijdens een huwelijk) en de voornamen komen overeen, zou het de biologische vader kunnen zijn.
Aan de andere kant kunnen vernoemingsregels voor flinke verwarring zorgen, als neven en nichten uit dezelfde familie dezelfde namen blijken te hebben.
De richtlijnen voor de vernoemingsregels voor kinderen werden grotendeels gehanteerd. Maar in de praktijk zal er ongetwijfeld wel eens van zijn afgeweken. Maar de basis was er wel, wat we nu goed kunnen gebruiken om (voorzichtige) conclusies uit te trekken.
Noot: Op de website Yory.nl van Yolanda Lippens zijn diverse artikelen te vinden over stamboomonderzoek. De afbeelding hierboven dateert van 29 januari 1958, gemaakt door fotograaf Herbert Behrens / Anefo. Bron: Nationaal Archief (CCO).
